Trump classificeert fentanyl als massavernietigingswapen
Door illegale fentanyl te classificeren als een massavernietigingswapen, militariseren Donald Trump en zijn regering een dossier dat in de eerste plaats een volksgezondheidsprobleem is. Deze maatregel wordt ondersteund door een gevaarlijke, afglijdende retoriek en dreigt binnenlandse én internationale gevolgen te hebben die contraproductief zijn voor wie gezondheid als een slagveld beheert.
“Dichter bij een chemisch wapen dan bij een verdovend middel.” Zo omschrijft Amerikaans president Donald Trump fentanyl, bij de aankondiging van zijn 221ste presidentieel decreet sinds zijn terugkeer naar het Witte Huis. Daarmee verpulvert hij – om in militair jargon te blijven – met de mitrailleur zijn eigen record van het aantal ondertekende decreten tijdens één presidentiële ambtstermijn. In de vier jaar van zijn eerste mandaat ondertekende hij er 220. Het vorige week ondertekende decreet komt er nog voor de eerste verjaardag van zijn tweede termijn.
“Als president van de Verenigde Staten is het mijn hoogste plicht het land en zijn burgers te beschermen. In dat kader classificeer ik hierbij illegale fentanyl en zijn chemische precursoren als massavernietigingswapens (weapons of mass destruction, in de oorspronkelijke tekst).”
Dat de Verenigde Staten ten strijde trekken tegen fentanyl, is een journalistieke formule die al vaker werd gebruikt, maar ze volstaat niet om de verregaande militarisering te vatten die Washington in deze strijd voor ogen heeft: betrokkenheid van het ministerie van Oorlog, aanpassing van de strijdkrachten, grootschalige mobilisatie van de inlichtingendiensten, enzovoort (zie kader hieronder).
Bovendien schuilt er achter een schijnbaar neutrale juridische formulering een expliciete vraag om het Amerikaanse recht met betrekking tot massavernietigingswapens toe te passen op het gebruik van, de dreiging met gebruik van en samenzwering tot gebruik van illegale fentanyl, in het bijzonder artikel 18 van de United States Code. Dat artikel voorziet in bijzonder zware straffen, tot en met levenslange gevangenisstraf of zelfs de doodstraf.
Afglijdende retoriek
Om de classificatie van illegale fentanyl als massavernietigingswapen te rechtvaardigen, grijpt president Trump naar cijfers en beelden die bij Amerikanen aanspreken: “Twee milligram fentanyl – een bijna ondetecteerbare hoeveelheid, vergelijkbaar met 10 tot 15 korrels keukenzout – vormt een dodelijke dosis. Honderdduizenden Amerikanen stierven door een overdosis fentanyl.”
Vervolgens wordt het gebruik van fentanyl plotseling naar de achtergrond verplaatst, waardoor de focus verschuift naar de producenten en distributeurs: “De twee kartels die voornamelijk verantwoordelijk zijn voor de distributie van fentanyl in de Verenigde Staten, voeren een gewapende strijd om hun territorium te controleren en hun activiteiten te beschermen. Dit leidt tot grootschalig geweld en talloze doden, die verder gaan dan de onmiddellijke dreiging van fentanyl zelf.”
En dan volgt de retorische verschuiving, die niet lang op zich liet wachten: “Bovendien vormt het potentieel van fentanyl om te worden omgevormd tot een wapen voor geconcentreerde en grootschalige terroristische aanvallen door georganiseerde tegenstanders een ernstige bedreiging voor de Verenigde Staten.” Dit is een hypothetisch scenario dat wordt gepresenteerd als een vaststaande ernstige dreiging, ondanks dat er geen bewijs wordt aangehaald voor daadwerkelijke incidenten of verijdelde complotten.
Zonder te ontkennen dat de context van productie en distributie van fentanyl in de Verenigde Staten bijzonder problematisch is, kan men enkel vaststellen hoe duizelingwekkend steil de glijdende schaal is tussen die situatie en het gebruik van fentanyl zelf, dat de belangrijkste en overheersende oorzaak vormt van de sterfgevallen die met de stof verband houden. Door fentanyl te bestempelen als een “massavernietigingswapen” negeren Trump en zijn decreet het feit dat de meeste overlijdens het gevolg zijn van vrijwillig gebruik, en niet van hypothetische, doelbewuste aanvallen met een wapen.
Daarmee raken we aan een ernstige conceptuele verwarring: chemische wapens worden gedefinieerd door hun bedoelde gebruik (het intimideren van een bevolking, het beïnvloeden van een regering, enz.), en niet louter door hun toxiciteit. Botulinetoxine is dodelijk in zeer lage dosis: zal het Witte Huis morgen botox toevoegen aan de lijst van massavernietigingswapens, ergens tussen de waterstofbom en saringas? De hier gebruikte retoriek lijkt eerder ontworpen om een (nieuwe) gemilitariseerde reactie te rechtvaardigen dan om de aard van het fentanylverslavingsprobleem objectief te beschrijven.
Risico op sterfgevallen door te criminaliseren
Volgens Vanda Felbab-Brown, experte in internationale en interne conflicten en gespecialiseerd in de opioïdencrisis in de Verenigde Staten, is het fout om fentanyl te classificeren als een massavernietigingswapen. In haar analyse past de maatregel in een antidrugsbeleid dat in de eerste plaats is opgevat als een veiligheids- en repressiestrategie, met een verregaande militarisering van de aanpak en een focus op de bestrijding van het aanbod, ten nadele van preventie en toegang tot zorg.
Een overstap naar het Amerikaanse recht inzake massavernietigingswapens dreigt volgens haar bovendien contraproductieve gevolgen te hebben. Zo zouden strengere straffen voor drugshandel, tot en met de doodstraf voor dealers van wie de verstrekte doses tot een fatale overdosis leiden, gebruikers ertoe kunnen aanzetten om risicovoller te consumeren of zorg te mijden. Paradoxaal genoeg zou deze juridische escalatie zo net kunnen bijdragen tot extra overlijdens onder Amerikaanse fentanylgebruikers.
“Het risico bestaat dat straatdealers, die bij een overdosis geconfronteerd kunnen worden met aanklachten gelinkt aan massavernietigingswapens en zelfs de doodstraf, ervan worden weerhouden om de hulpdiensten te bellen wanneer iemand in hun omgeving een overdosis krijgt.”
- Vanda Felbab-Brown
Volgens Felbab-Brown zijn veel zogenaamde straatdealers in werkelijkheid zelf drugsgebruikers, zoals bijvoorbeeld scholieren of studenten, die een deel van hun eigen – soms met fentanyl verontreinigde – voorraad delen met vrienden, waarna een overdosis kan optreden. Hen in dat geval blootstellen aan aanklachten inzake massavernietigingswapens en zelfs de doodstraf acht zij weinig zinvol en potentieel gevaarlijk.
Een dergelijke aanpak zou er volgens haar toe kunnen leiden dat betrokkenen bij een overdosis geen contact opnemen met de hulpdiensten uit vrees voor zware strafrechtelijke gevolgen. Bovendien bestaat het risico dat gebruikers terughoudend worden om naloxon aan te schaffen, het antidotum dat overdoses kan omkeren.
Mexico en China in het vizier
President Donald Trump pleit voor de doodstraf voor straatdealers, terwijl hij eerder gratie verleende aan een aantal van de meest beruchte en hooggeplaatste drugscriminelen. Daarbij ging het onder meer om een sleutelfiguur die de activiteiten van het Sinaloakartel faciliteerde, een organisatie die door de regering-Trump zelf als buitenlandse terroristische organisatie werd bestempeld.
Omdat het Sinaloakartel nadrukkelijk in het vizier blijft, vreest Felbab-Brown ook gevolgen voor de internationale betrekkingen. Door fentanyl te bestempelen als een massavernietigingswapen krijgt de regering-Trump volgens haar de mogelijkheid om leden van het Sinaloakartel en van het CJNG te vervolgen voor terrorisme in verband met massavernietigingswapens.
Die kwalificatie zou bovendien pleitbezorgers sterken die aandringen op militaire acties van de Verenigde Staten tegen beide kartels in Mexico — een optie waarvoor Trump al een zekere openheid toonde. Daarnaast acht Felbab-Brown het niet uitgesloten dat dit kader de Amerikaanse regering ertoe aanzet om haar potentiële militaire doelwitten uit te breiden, voorbij de kartels en hun laboratoria in Mexico, naar landen als Guatemala, India en China, die fungeren als transitpunten voor de smokkel van fentanylprecursoren. In dat scenario zouden ook deze landen als militaire doelwitten kunnen worden beschouwd.
Vijf maatregelen van Washington tegen illegaal fentanyl
Het decreet draagt de betrokken departementen en federale agentschappen op om passende acties te ondernemen om deze beslissing uit te voeren en de dreiging uit te schakelen. Daarbij gaat het onder meer om de volgende maatregelen:
(a) Strafrechtelijke vervolging: De minister van Justitie moet onmiddellijk onderzoeken en vervolgingen opstarten met betrekking tot fentanylhandel. Daarbij kan, waar van toepassing, gebruik worden gemaakt van specifieke strafrechtelijke aanklachten, strafverzwarende omstandigheden en aangepaste strafmaatregelen.
(b) Financiële en fiscale inbeslagnames: De minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Financiën moeten passende maatregelen nemen tegen betrokken vermogensbestanddelen en financiële instellingen. Die maatregelen richten zich tegen personen en structuren die betrokken zijn bij de productie, distributie en verkoop van illegaal fentanyl en zijn belangrijkste chemische precursoren, of die deze activiteiten ondersteunen.
(c) Inzet van het ministerie van Oorlog voor sancties tot en met de doodstraf: De minister van Oorlog en de minister van Justitie moeten nagaan of de dreiging van illegaal fentanyl en de impact ervan op de Verenigde Staten het inzetten van middelen van het Department of War ten behoeve van het Department of Justice rechtvaardigen. Dit om de uitvoering van titel 18 van de United States Code, het Amerikaanse recht inzake massavernietigingswapens, mogelijk te maken. Die wetgeving voorziet in bijzonder zware straffen voor het gebruik, de dreiging met gebruik en samenzwering rond massavernietigingswapens, gaande van levenslange gevangenisstraf tot de doodstraf.
(d) Voorbereiding van de strijdkrachten: De minister van Oorlog moet, in overleg met de minister van Binnenlandse Veiligheid (Homeland Security), alle richtlijnen actualiseren die betrekking hebben op de reactie van de strijdkrachten op chemische incidenten op het nationale grondgebied, zodat ook de dreiging van illegaal fentanyl daarin wordt opgenomen.
(e) Versterkte inzet van inlichtingen: Om ervoor te zorgen dat de Verenigde Staten alle passende instrumenten inzetten in de strijd tegen fentanyl, moet de minister van Binnenlandse Veiligheid, in overeenstemming met de geldende wetgeving en in coördinatie met de betrokken agentschappen, dreigingsnetwerken rond fentanylsmokkel in kaart brengen. Daarbij wordt gebruikgemaakt van inlichtingen die verband houden met massavernietigingswapens en non-proliferatie, ter ondersteuning van het volledige spectrum aan operaties tegen fentanyl.
